آناتومی شانه و عملکردهای آن

آناتومی شانه به ساختار پیچیده و هماهنگ استخوان‌ها، عضلات، رباط‌ها و تاندون‌ها گفته می‌شود که به بازو اجازه حرکت و پایداری می‌دهد. سه استخوان اصلی شامل استخوان ترقوه، کتف و بازو به همراه چندین مفصل مهم مانند مفصل گلنوهومرال که حرکت اصلی شانه را ایجاد می‌کند، این بخش از بدن را تشکیل می‌دهند. عضلات قوی اطراف شانه، مانند عضلات دلتوئید و روتاتور کاف، نقش کلیدی در کنترل حرکات دقیق و پایداری شانه دارند.

اجزای تشکیل دهنده آناتومی شانه

اجزای تشکیل ‌دهنده آناتومی شانه طبق گفته بهترین متخصص ارتوپدی شامل چندین ساختار اصلی است که همگی با هم کار می‌کنند تا شانه حرکت و پایداری خود را حفظ کند:

استخوان‌ها: سه استخوان اصلی شانه عبارتند از استخوان ترقوه (کلاویکل)، استخوان کتف (اسکاپولا)، و استخوان بازو (هومروس). این استخوان‌ها پایه‌ ریزی ساختار شانه را تشکیل می‌دهند.

مفاصل: شانه دارای چند مفصل مهم است که مهم‌ترین آن‌ها مفصل گلنوهومرال است که حرکت چرخشی بازو را امکان ‌پذیر می‌کند. مفاصل دیگری مانند آکرومیوکلاویکولار و استرنوکلاویکولار نیز در اتصال و حرکت شانه نقش دارند.

عضلات: گروه عضلات دلتوئید و روتاتور کاف، اصلی‌ترین عضلاتی هستند که به حرکت و پایداری شانه کمک می‌کنند. عضلات روتاتور کاف شامل سوپرااسپیناتوس، اینفرااسپیناتوس، ساب ‌اسکاپولاریس و ترس مینور است.

تاندون‌ها و رباط‌ها: تاندون‌ها و رباط‌ها اجزایی هستند که عضلات را به استخوان‌ها متصل کرده و پایداری و تعادل شانه را در حین حرکت فراهم می‌کنند.

بورساها: کیسه‌های مایع به نام بورساها در اطراف مفاصل شانه قرار دارند که به کاهش اصطکاک میان عضلات و استخوان‌ها در حین حرکت کمک می‌کنند.

آناتومی استخوان بندی شانه

آناتومی استخوان ‌بندی شانه از سه استخوان اصلی تشکیل شده است که به همراه هم ساختار حرکتی و پایداری شانه را ممکن می‌سازند:

استخوان ترقوه

این استخوان به شکل S خمیده است و نقش حیاتی در ایجاد ارتباط بین تنه و اندام فوقانی ایفا می‌کند. در دو انتهای آن، مفاصل کلیدی قرار دارند. مفصل استرنوکلاویکولار که ترقوه را به استخوان جناغ سینه متصل می‌کند و به شانه اجازه می‌دهد تا حرکات محدود ولی مهمی داشته باشد. مفصل آکرومیوکلاویکولار که بین انتهای دیگر ترقوه و زائده آکرومیون در استخوان کتف قرار دارد. این مفصل به شانه در بالا بردن و چرخاندن کمک می‌کند.

استخوان کتف

کتف یا استخوان شانه، صفحه‌ای مثلثی و مسطح است که در پشت قفسه سینه قرار دارد. این استخوان به دلیل ساختار وسیع و عضلات اطرافش، نقش مهمی در پایداری و حرکت شانه ایفا می‌کند. زائده آکرومیون، بخشی از کتف است که با ترقوه مفصل می‌سازد. زائده کوراکوئید، یک بخش کوچک و خمیده از کتف است که به عضلات و رباط‌های مختلفی متصل می‌شود.

حفره گلنوئید، بخشی از کتف است که با سر استخوان بازو مفصل می‌شود و مفصل گلنوهومرال را تشکیل می‌دهد. این مفصل امکان حرکت گسترده بازو را فراهم می‌کند و یکی از پرتحرک‌ترین مفاصل بدن انسان است.

استخوان بازو

قسمت بالایی استخوان بازو به سر استخوان گرد و کروی ‌شکل ختم می‌شود که با حفره گلنوئید در کتف مفصل می‌شود. این مفصل به دلیل ساختار کروی، امکان حرکت بازو در جهات مختلف از جمله بالا، پایین، چرخشی و جانبی را فراهم می‌آورد.

برآمدگی بزرگ و برآمدگی کوچک بر روی استخوان بازو وجود دارند که محل اتصال عضلات و تاندون‌های مهمی هستند. در پایین‌تر از سر استخوان، گردن جراحی قرار دارد که یکی از بخش‌های آسیب‌ پذیرتر و رایج برای شکستگی است.

نقش عضلات و رباط‌ها

رباط‌ها و تاندون‌ها استخوان‌های شانه را به یکدیگر متصل می‌کنند و پایداری و کنترل حرکتی مفاصل را تضمین می‌کنند. عضلات اصلی اطراف شانه، مانند عضلات روتاتور کاف و دلتوئید، به حرکت و تثبیت این مفاصل کمک می‌کنند.

آناتومی مفاصل شانه

آناتومی مفاصل شانه شامل چندین مفصل کلیدی است که با هم کار می‌کنند تا دامنه حرکتی گسترده‌ای را برای شانه فراهم کنند. این مفاصل به شانه امکان می‌دهند در جهات مختلف حرکت کند و پایداری مناسبی داشته باشد. در ادامه توضیحی در مورد این مفاصل ارائه شده است:

مفصل گلنوهومرال

این مفصل اصلی‌ترین مفصل شانه و یکی از متحرک‌ترین مفاصل بدن است. در اینجا سر گرد استخوان بازو (هومروس) درون حفره کم‌عمق گلنوئید در استخوان کتف (اسکاپولا) قرار می‌گیرد. این مفصل از نوع گوی و کاسه‌ای است که به شانه اجازه می‌دهد در جهات مختلفی مانند چرخش، بالا بردن، جلو و عقب بردن حرکت کند.

به دلیل کم‌عمق بودن حفره گلنوئید، این مفصل به شدت وابسته به عضلات و رباط‌های اطراف است تا پایداری و کنترل حرکت را فراهم کند. به ویژه، روتاتور کاف که گروهی از عضلات و تاندون‌ها هستند، نقش مهمی در پایداری این مفصل ایفا می‌کنند.

مفصل آکرومیوکلاویکولار

این مفصل در نقطه اتصال بین انتهای خارجی استخوان ترقوه (کلاویکل) و زائده آکرومیون در استخوان کتف قرار دارد. مفصل آکرومیوکلاویکولار از نوع مسطح است و حرکات جزئی و لغزشی انجام می‌دهد. رباط‌های قوی مانند رباط کوراکوکلاویکولار و رباط آکرومیوکلاویکولاراین مفصل را پایدار نگه می‌دارند. آسیب یا کشیدگی در این رباط‌ها می‌تواند باعث ناپایداری شانه شود.

مفصل استرنوکلاویکولار

این مفصل محل اتصال استخوان ترقوه با استخوان جناغ سینه (استرنوم) است. این تنها اتصال بین اسکلت محوری بدن و اندام فوقانی است. مفصل استرنوکلاویکولار از نوع زینی (Saddle Joint) است که امکان حرکات چرخشی و بالا و پایین بردن شانه را فراهم می‌کند. این مفصل به کمک رباط‌های قوی مانند رباط استرنوکلاویکولار و رباط اینترکلاویکولار پایدار می‌ماند و نسبت به سایر مفاصل شانه کمتر آسیب می‌بیند.

مفصل کتفی ‌قفسه ‌سینه‌ای

این مفصل یک مفصل واقعی از لحاظ ساختاری نیست، بلکه یک سطح لغزشی بین کتف و دنده‌های پشتی قفسه سینه است. این ارتباط به شانه اجازه می‌دهد تا در حرکات بالا و پایین، چرخش و تثبیت بیشتر نقش داشته باشد. این ناحیه یک مفصل سینوویال نیست بلکه یک رابطه پویا و حرکتی بین کتف و قفسه سینه است که در حرکت کلی شانه نقش دارد.

بورساها

در اطراف مفاصل شانه، چندین کیسه کوچک مملو از مایع به نام بورسا وجود دارند. این بورساها به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کنند و اصطکاک بین عضلات، تاندون‌ها و استخوان‌ها را کاهش می‌دهند. یکی از مهم‌ترین بورساها، بورسای ساب ‌اکرومیال است که بین عضلات روتاتور کاف و زائده آکرومیون قرار دارد.

نقش رباط‌ها و عضلات در مفاصل شانه

رباط‌ها (لیگامان‌ها) مفاصل را پایدار نگه می‌دارند و مانع از حرکات بیش از حد آن‌ها می‌شوند. عضلات اطراف شانه نیز علاوه بر ایجاد حرکت، پایداری لازم را برای مفاصل فراهم می‌کنند. به خصوص عضلات روتاتور کاف که به تقویت و تثبیت مفصل گلنوهومرال کمک می‌کنند.

بیماری‌های مربوط به مفصل شانه

بیماری‌های مربوط به مفصل شانه می‌توانند به دلیل آسیب‌های مکانیکی، التهاب یا تغییرات دژنراتیو رخ دهند. در ادامه، به برخی از رایج‌ترین بیماری‌ها و مشکلاتی که باعث جراحی شانه می‌شوند، اشاره می‌شود:

• التهاب تاندون
• بورسیت
• آرتروز شانه
• دررفتگی شانه
• پاره‌گی تاندون
• سندرم شانه یخ‌ زده
• فاسیکولیت شانه
• آسیب‌های ورزشی
• نارسایی شانه
• سینرویت

نتیجه گیری

علاوه بر این، عملکرد مناسب شانه وابسته به سلامت و پایداری این اجزا است. آسیب یا بیماری‌های مربوط به شانه می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشند و به همین دلیل، شناخت دقیق آناتومی و کارکرد شانه برای تشخیص و درمان مشکلات مرتبط با آن ضروری است. در نهایت، توجه به تمرینات تقویتی و حرکات کششی، همراه با مراقبت‌های پزشکی مناسب، می‌تواند به حفظ سلامت شانه و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی کمک کند.

سوالات متداول